Το μάθημα εισάγει στο αντικείμενο «Περιβάλλον, Κοινωνία, Τεχνολογία» ως μέρος του διεπιστημονικού πεδίου «Επιστήμη, Τεχνολογία, Κοινωνία / Σπουδές Επιστήμης και Τεχνολογίας» (γνωστό διεθνώς με τον αγγλικό όρο Science, Technology, Society/Science and Technology Studies – STS) . Το πεδίο αυτό μας παρέχει τις βασικές έννοιες, τα μεθοδολογικά εργαλεία και τις θεωρητικές αφετηρίες για τη μελέτη της αλληλεπίδρασης επιστήμης, τεχνολογίας και περιβάλλοντος. Αυτό γίνεται με μια διεπιστημονική σύνθεση συμβολών κυρίως από την κοινωνιολογία, την ιστορία και φιλοσοφία της επιστήμης και της τεχνολογίας, αλλά και από ένα εύρος κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών.
Το κύριο ζητούμενο του μαθήματος είναι διττό.
Από την μία, είναι προφανές ότι η τεχνολογία έχει επιδράσει καταλυτικά στο περιβάλλον και σε ότι θεωρείται «φυσικό». Δεν είναι ίδιο το περιβάλλον με αυτό που υπήρχε αιώνες πριν (π.χ. πριν τη Βιομηχανική Επανάσταση) ή ακόμα και με αυτό που υπήρχε πριν από την δημιουργία της ατομικής βόμβας και την ευρεία αξιοποίηση της πυρηνικής ενέργειας. Η φύση δεν είναι μόνο τα ζώα και τα φυτά αλλά στον ορισμό προστίθενται και άλλες πτυχές, όπως είναι το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της καθημερινότητάς μας ή οι συνέπειες από την επιλογή μίας τεχνολογίας έναντι μιας άλλης (π.χ. πως διαφοροποιείται το «φυσικό» περιβάλλον ενός νησιού του Αιγαίου που χρησιμοποιεί τεχνολογίες καύσης ή ανανεώσιμες πηγές για την παραγωγή ενέργειας). Συνεπώς, η τεχνολογία έχει διευρύνει την έννοια του «φυσικού».
Από την άλλη, οι φοιτητές/τριες καλούνται να κατανοήσουν ότι η γνώση μας για το περιβάλλον, η αναπαράσταση αυτού και το τι νοείται ως «περιβαλλοντικό πρόβλημα» δεν είναι ανεξάρτητα από την επιστήμη και την τεχνολογία. Οι σχέσεις μας με το περιβάλλον διαμεσολαβούνται (και) από τα τεχνοκοινωνικά συστήματα, δηλαδή από δομές επιστήμης και τεχνολογίας που συμβάλουν καθοριστικά στην παραγωγή, οργάνωση και προσβασιμότητα της γνώσης για το τι είναι «φυσικό». Αυτές οι υποδομές γνώσεις αποτελούνται από τεχνολογίες παρατήρησης, μοντέλα, δεδομένα, αλγορίθμους και υπολογιστικά μοντέλα. Επίσης, αποτελούνται από επιστημονικούς θεσμούς (π.χ. IPCC για το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής). Η κατανόηση μας για το τι είναι περιβάλλον θα ήταν σίγουρα διαφορετική χωρίς αυτούς τους «διαμεσολαβητές». Επομένως, είναι αναγκαία η ανάλυση του ρόλου της επιστήμης και της τεχνολογίας στην παρακολούθηση της εκάστοτε περιβαλλοντικής μεταβολής, στον εντοπισμό ενός περιβαλλοντικού προβλήματος και κυρίως στη διαμόρφωση τεχνολογικών και επιστημονικών επιλύσεων.
Τα παραπάνω συνάδουν στην κατανόηση και ανάλυση του τρόπου με τον οποίο «συμπαράγωνται» ή «συνδιαμορφώνονται» η κοινωνία και η φύση και του κομβικού ρόλου της τεχνολογίας εντός τους. Σε αυτό το πλαίσιο, το μάθημα στοχεύει στην αποτύπωση και μελέτη των κοινωνικοπεριβαλλοντικών σχέσεων αλλά και των μεταβολών τους. Οι μεταβολές αυτές είναι ιστορικές και επηρεάζονται από πολιτισμικούς, κοινωνικούς, οικονομικούς, τεχνολογικούς και άλλους παράγοντες. Όμως, δεν είναι ενιαίες και συνεπώς έχει σημασία και η ανάδειξη των γεωγραφικών και τοπικών χαρακτηριστικών και διαφοροποιήσεων.
Η εστίαση του μαθήματος αφορά την περίοδο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (και ειδικά τα τελευταία 35 χρόνια), κατά την οποία τα περιβαλλοντικά ζητήματα εισήλθαν, με επιταχυνόμενο ρυθμό, στον δημόσιο διάλογο και διερευνήθηκαν τόσο στο επιστημονικό όσο και στο κοινωνικοπολιτικό/οικονομικό πεδίο.
Τελικά, στο μάθημα διερευνώνται ερωτήματα που έχουν να κάνουν με:
α) την ιστορική διαμόρφωση εννοιών όπως το περιβάλλον, η φύση, οι φυσικοί πόροι και πηγές,
β) τα σύγχρονα περιβαλλοντικά ερωτήματα και προβλήματα,, από το ενεργειακό μέχρι τα απόβλητα, το νερό κ.α.
γ) τον ρόλο της τεχνολογίας στα περιβαλλοντικά ερωτήματα,
δ) την κριτική προσέγγιση των εννοιών και των πολιτικών της βιωσιμότητας και της αειφορίας,
ε) την συγκρότηση και παρέμβαση επιστημονικών κοινοτήτων και άλλων κοινωνικών θεσμών που αναφέρονται στην αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής κρίσης και
Για τη μελέτη αυτών αξιοποιείται βιβλιογραφία από τα πεδία της Περιβαλλοντικής Κοινωνιολογίας, της Πολιτικής Οικολογίας, των Περιβαλλοντικών Ανθρωπιστικών Επιστημών, της Κοινωνικής Γεωγραφίας και των Σπουδών Επιστήμης και Τεχνολογίας.
- Διδάσκων/Διδάσκουσα: Γεώργιος Βελεγράκης